اینستاگرام و واتساپ فیلتر شد و انبوه فیلترشکن‌ها به گوشی‌های موبایل اضافه شدند، بسیاری از خطرات انواع فیلترشکن گفتند اما شنیده نشد. قطعی و کندی اینترنت بیشتر شد، کسب‌وکارها فروششان به صفر رسید، آمارهایی از کاهش فروش و افزایش بیکاری در اقتصاد دیجیتال منتشر شد، اما به آن هم توجهی نشد و گفته شد آمارها درست نیستند. در نهایت وعده‌ای که داده شد هدایت کسب‌وکارها به سمت پلتفرم‌های داخلی بود و خود وزیر ارتباطات قول داد کاری می‌کند که برای کسب‌وکارهایی که به این فضا کوچ کنند، به اندازه اینستاگرام دنبال‌کننده بیاورد. اما پاسخ مردم به این هدایت اجباری مقاومت است.

طبق نظرسنجی اخیر زومیت که در آن از مخاطبان سؤال کرده بودیم: «در صورت ادامه فیلترینگ، آیا از پلتفرم‌های داخلی استفاده می‌کنید یا نه؟» در توییتر ۸۰/۷، در تلگرام ۷۳ درصد، در سایت زومیت ۸۲/۵ درصد و در اینستاگرام ۹۴ درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کردند که تمایلی به استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی ندارند.

گزارش میدل‌ایست مانیتور هم نشان داده که از زمانی که واتساپ و اینستاگرام فیلتر شدند، کاربران داخل ایران پیام‌رسان تلگرام که از سال ۹۷ فیلتر شده بود، بیشتر شده و از مرز ۴۵ میلیون کاربر گذشته است. زومیت همچنین در گزارشی درباره مقاومت مردم درمقابل کوچ به پلتفرم‌های داخلی نوشته که در آن دیدگاه‌های مردم درباره استفاده از پلتفرم‌های داخلی آمده و نشان می‌دهد که آن‌ها حتی با وجود دائمی شدن فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ به نمونه‌های داخلی رجوع نخواهند کرد.

موضوع مقاومت دربرابر نصب و استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی بیش از ابعاد فنی، ابعاد اجتماعی و حقوقی دارد. حسین ایمانی جاجرمی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران بخشی از دلایل این مقاومت را به موضوع بی‌اعتمادی در مورد حفاظت از حریم شخصی کاربران و بخش دیگری را به تمایل به شهروند جهان بودن در نسل جدید مرتبط می‌داند. او می‌گوید کارهای حقوقی پیچیده‌ای باید انجام شود تا اعتماد مردم جلب شود. در شرایطی که داده‌های اجتماعی نشان از بدبینی و سوءظن، بی‌اعتمادی یا اعتماد کم اکثریت نسبت به نهادهای عمومی دارند، سردی و عدم استقبال مردم از پلتفرم‌های داخلی هم به وجود می‌آید:

پیام‌رسان‌های داخلی برای اینکه مورد استقبال قرار بگیرند اول باید تضمین بدهند که حریم خصوصی افراد را به رسمیت می‌شناسند که به نظر می‌رسد اصلاً چنین بحثی وجود ندارد. بعد هم تضمین بدهند که اگر اطلاعات خصوصی افراد برداشته شد چه مجازاتی برای خاطیان و نقض‌کنندگان این اصل وجود دارد. ضمن اینکه وقتی تشویق به استفاده از این پلتفرم‌ها بلافاصله بعد از حادثه‌ای که کشور را در بر گرفته و چند هفته است مردم را درگیر کرده شروع شده، اینطور تفسیر می‌شود که این اقدامی کاملاً سیاسی است و پشت آن اهداف اقتصادی و تجاری نیست. این فضاها باید از هم تفکیک شده باشند.

بعضی از کاربران نسبت به لیست دسترسی‌هایی که پلتفرم‌های داخلی هنگام نصب از آن‌ها می‌خواهد ابراز نگرانی کرده‌اند. به گفته این جامعه‌شناس قبل از هر کاری نیاز به اعتمادسازی است که با تعامل، گفت‌وگو، نشان دادن حسن نیت و در کنار آن تضمین رعایت اصول حرفه‌ای به دست می‌آید: «در سطح بین‌المللی هم دیده‌ایم که در رقابت شدید پلتفرم‌های مجازی کافی است پلتفرمی خطایی کند تا تقریباً نابود شود.» ایمانی همچنین به جای خالی نظرسنجی از سوی موسسات بی‌طرف برای اطلاع دقیق از دلایل مقاومت مردم نسبت به استفاده از پلتفرم‌های داخلی اشاره می‌کند.

اپلیکیشن‌هایی مثل اینستاگرام و واتساپ بعد جهانی دارند و این جامعه‌شناس به اهمیت تعامل با جهان برای نسل جدید می‌گوید: «وقتی در اینستاگرام فعالیت می‌کنید که میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا در آن عضو هستند، خودتان را بخشی از شهروندی مجازی جهانی می‌دانید. ولی شبکه‌های داخلی محدودند. ما هم انگار مسئله جهانی شدن را دست کم می‌گیریم، درحالی‌که به نظر می‌رسد با توجه به دیاسپورای ایرانی و مهاجران ایرانی که همه جا رفته‌اند و با توجه به نفوذ فرهنگ متعارف جهانی، به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از نسل جدید ایرانی می‌خواهد جزئی از این شهروندی جهانی باشد و با جهان جلو برود و سیاست‌ درونگرایی و قطع ارتباط با دنیا مطلوبش نیست.»

ایمانی با اشاره به اینکه برنامه‌هایی مثل اینستاگرام و حتی تا حد زیادی واتساپ برای کسب‌و‌کار و کارهای تجاری استفاده می‌شود، می‌گوید اگر در ایران این پلتفرم‌ها کارکردهای دیگری پیدا کرده‌ و وارد حوزه‌های سیاسی شده‌اند باید علت آن را پیدا کرد، چراکه خود ابزار مقصر نیست: «مثل تصویری که آینه نشان می‌دهد، بعضی‌ها زشتند، نباید آینه را بشکنند.»

او به مسئله انتخاب مصرف‌کننده اشاره می‌کند و می‌گوید رشد این پلتفرم‌ها با انحصار و رانت اتفاق نمی‌افتد:‌ «در رشد یک کسب‌و‌کار باید اصل رقابت را پذیرفت و این پلتفرم‌ها در محیط گلخانه‌ای رشد نخواهند کرد و باید در فضای باز بتوانند قابلیت خود را نشان دهند و بپذیرند که در نهایت مصرف‌کننده است که تصمیم می‌گیرد. بستن فضا و محدود کردن به ضرر پلتفرم‌های ایرانی است. مثل خودروسازی ما که هیچ وقت رشد نخواهد کرد. انحصار و رانت اتفاقاً باعث عقب‌ماندگی کسب‌وکارها و فعالیت‌های تولیدی می‌شود. آرزویم این است که پلتفرم ما آنقدر توانمندی داشته باشد و اعتماد جلب کند که در سطح جهانی رقابت کند. اما با انحصاری کردن فضا امکانات رشدشان فراهم نمی‌شود و عقب می‌مانند.»

منبع: